Psychologia sportu, a zadania sędziego rugby27.03.2017
TweetGłównymi zadaniami stosowanej psychologii sportu są: obserwacja zjawisk i procesów psychologicznych zachodzących w sporcie, a w szczególności opisywanie tych zjawisk i procesów; wyjaśnianie czynników wpływających na te zjawiska i procesy; przewidywanie rozwoju tych zjawisk i procesów; a także kontrola oraz modelowanie wspomnianych wyżej czynników.
Psychologia sportu swoim działaniem obejmuje studentów, działaczy, trenerów, sportowców.
Wydawałoby się, że psychologia sportu swoim zasięgiem obejmuje przede wszystkim sportowców, ale niemałą rolę odgrywa również w sferze działalności sędziów, w tym sędziów rugby. Aby dobrze uprawiać ten zawód nie wystarczy – choć jest bardzo ważna - doskonała kondycja fizyczna, ciągłe doskonalenie techniczno – taktyczne, poznawanie regulaminu, ale przede wszystkim gesty, działania, jakie podejmuje sędzia przed i w trakcie wychodzenia na boisko, jak również po meczu. Można to określić właśnie przygotowaniem psychologicznym.
Istnieją różnorakie techniki przygotowania psychicznego do meczu. W zasadzie można powiedzieć, że ilu sędziów, tyle technik, ponieważ każdy z nich opracowuje własną, bardzo indywidualną. Sędziowie z wieloletnim stażem najczęściej korzystają z przedmeczowych rozmów z asystentami i sędziami technicznymi. Wspólnie starają się przewidzieć sytuacje mogące zaistnieć na boisku, określić sposoby ich rozwiązania, omawiają cechy taktyczne i techniczne drużyn i zawodników. Najważniejszym jest jednak to, że w chwili wejścia sędziego na boisko jego uwaga powinna się koncentrować wyłącznie na meczu. Psychologiczne przygotowanie mówi, że każde wydarzenie rozpoczyna się łagodnie i powoli nabiera intensywności, co umożliwia powolne dostosowanie poziomu skupienia do rozwoju sytuacji. Jednak dość często coś ważnego wydarza się natychmiast i sędzia powinien siłą rzeczy zareagować natychmiast. Jeśli więc od samego początku, od pierwszej minuty, nie jest dostatecznie skupiony, nie może prawidłowo sprostać danemu zadaniu.
W celu odpowiedniego skupienia i zachowania koncentracji należy stosować treningi tych umiejętności, aby nie dać się rozproszyć czynnikom zewnętrznym, poza meczowym. Trzeba nauczyć się odizolować od otoczenia. Pomocą mogą okazać się ćwiczenia koncentracji poprzez skupianie uwagi na pojedynczej czynności i niczym innym, obserwowanie co się dzieje wokół, obserwowanie ruchu ludzi, ich zachowań, co w późniejszym czasie może pomóc w zauważaniu nawet najdrobniejszych rzeczy i lepiej zrozumieć dane sytuacje.
Zdaniem światowych autorytetów sędziowania: „Z psychologicznego punktu widzenia równie ważne jest odzyskiwanie straconych sił. Energia psychiczna zużywana podczas meczu jest znaczna. W trakcie rozgrywki traci się wiele sił fizycznych, ale podobnie jest też z energią psychiczną, która na skutek napięcia, konieczności ciągłej koncentracji, po prostu się wyczerpuje. Do odzyskania sił potrzebny jest sen (…). Najlepszym sposobem odzyskania sił jest poświęcenie paru godzin tylko dla siebie. Czasem dobrze jest się zanurzyć w pracy, bo to akurat może odciągać uwagę od pomeczowych dyskusji, zwłaszcza gdy mecz wypadł nieszczególnie. W tym wszystkim trzeba przestrzegać jednej zasady: nie wolno do jednego wysiłku dodawać drugiego. Dotyczy to zarówno wysiłków fizycznych, jak i psychicznych”.
Aby sędzia mógł osiągnąć założone przez siebie cele, musi stosować swoje własne przygotowanie psychologiczne, tzn. musi wszystko przewidzieć, w tym także to, czego nie wziął pod uwagę. Pomoże mu to nie być totalnie zaskoczonym. Odpowiednie przygotowanie psychologiczne spowoduje mocne zaufanie do samego siebie, czyli poczucie dobrze spełnionego zadania. Pomocne są tutaj:
- Przygotowanie ciągłe – systematyczne, ambitne, ale też skromne doskonalenie się, z jednoczesną znajomością samego siebie, swoich sił i słabości.
- Przygotowanie szczegółowe (ukierunkowane) – gwałtowna koncentracja sił wynikająca z rozważań taktycznych, a jednocześnie psychologicznych, odnosząca się do jednego meczu.
- Odprężenie – przebiega różnie w toku przygotowań do meczu i w trakcie samego meczu. Polega na rozluźnianiu mięśni najbardziej obciążonych pracą.
- Oddychanie – chodzi tu o panowanie nad nim w wolnych chwilach w czasie meczu. Najważniejszy jest wydech, możliwie najbardziej opróżniający płuca.
- Zwalczanie tremy – można ją zwalczyć poprzez intensywne ruchy podczas rozgrzewki, głęboki, mocny oddech rozluźniający górne partie ciała. Jest to fizyczne zwalczanie tremy. Natomiast psychiczne zwalczanie polega na zastanowieniu się nad meczem, próbie przewidzenia wszystkiego, co może się zdarzyć, a nie na myśleniu o tym, jak uniknąć tremy. Można ją zwalczyć również poprzez ulepszanie taktyczne i techniczne swoich umiejętności, co wzmocni wiarę w swoje możliwości.
Sędziowanie wymaga ogromnej mobilizacji psychicznej. Świadomość odpowiedzialności za prowadzenie zawodów powoduje duże zdenerwowanie sędziów, bez względu na ich doświadczenie czy staż pracy. Ogromnej ilości przeżyć towarzyszących sędziemu podczas meczu towarzyszy stres. Krzysztof Słupik pisze: „Stan stresu to emocje i reakcje fizjologiczne, powstające w następstwie sytuacji stresowych. Sędziowanie meczu jest więc w tym przypadku sytuacją stresową, zaś występujące w takich momentach przykre emocje oznaczają stres, czyli są stanem stresu. (…) Bardzo ważna jest osobowość, doświadczenie sędziego, jego podejście do zawodów, przygotowanie psychofizyczne w danym momencie sezonu rugby. Świadomość dobrego przygotowania fizycznego i kondycyjnego, bardzo dobra znajomość przepisów gry, ułatwiają i dają arbitrowi komfort psychiczny, dużą pewność oraz wiarę, że decyzje podejmowane na boisku będą trafne i zdecydowane”.
Decyzje sędziego mają ogromny wpływ na atmosferę zawodów, zachowanie zawodników, trenerów, publiczności.
Dlatego ważna jest ochrona psychiki przed stresem przedmeczowym, obniżenie emocji i stanu stresu w chwili wyjścia arbitra na boisko. Jego system psychiczny musi działać i koncentrować się na wydarzeniach mających miejsce na boisku, ale też przed wyjściem na murawę. Pozostawienie stresu w szatni pozwoli zaprezentować sędziemu na boisku odwagę, stanowczość i obiektywizm. Od początku zawodów musi dać odczuć, że jest osobą godną zaufania, wyrobić sobie autorytet przez trafność podejmowanych decyzji i egzekwowanie wydawanych poleceń.
Elementy wpływające na zwiększenie poziomu stresu u sędziego:
1. Zakłócenia sytuacyjne:
- słabe przygotowanie fizyczne i kondycyjne, w tym także nadwaga, do końca nie wyleczone choroby i kontuzje;
- niedostateczna znajomość przepisów gry;
- informacje dotyczące zawodów, np. stawka meczu, walka o mistrzostwo lub utrzymanie go, fakt transmisji w telewizji, publika;
- niepowodzenia życiowe, zawodowe, rodzinne sędziego.
2. Zakłócenia społeczne:
- możliwość krytyki, ośmieszenia, kompromitacji;
- obawa utraty prestiżu w pracy.
3. Sytuacje deprymacji;
- brak zaspokojenia potrzeb i osiągnięcia zamierzonych celów;
- popełnianie błędów w czasie meczu;
- negatywna ocena wystawiona przez obserwatora;
- krytyka drużyn, kibiców, mediów.
Sędziowie muszą poszerzać i pogłębiać swoją wiedzę psychiczną, stosować zajęcia psychoanalityczne poznania własnej osobowości, aby umieć znosić frustrację i być odpornymi na stres. Odporność ta objawia się brakiem negatywnych emocji, niereagowanie pobudzeniem emocjonalnym w sytuacji emocjonalnie trudnej. Sędzia zachowuje zdolność do utrzymania kontroli wydarzeń na boisku mimo występowania u niego uczucia stresu. Nie dochodzi do destrukcji zachowania arbitra, a jego cele są prawidłowo realizowane. Jest to tzw. „przytomność umysłu”, czyli zdolność do racjonalnego myślenia i działania w trudnych meczowych sytuacjach.
Relacje pomiędzy:
Sędzia / Zawodnik;
Sędzia / Trener;
Jednym z największych problemów, jest tzw. spoufalanie się, czy to trenerów, czy też zawodników. Wielokrotnie zbyt szybko po zakończonych zawodach , występuje polemika , a czasem wręcz monolog , na temat rozegranego meczu.
Ma miejsce próba, wskazania błędu i obarczenie nim sędziego (znalezienie kozła ofiarnego), będąc osaczonym sędzia staje się ofiarą.
Jeżeli mieliby nawet rację, to nie próbuj natychmiast rozstrzygnąć tego problemu. Tym bardziej, że twoja praca była wykonana na boisku i z ostatnim gwizdkiem zakończyła się, a ocena meczu i twojej pracy, powinna być zweryfikowana przez powołanych do tego ludzi.
Przed meczem, jak najmniej rozmawiać z trenerami, zawodnikami, a jeżeli już, to na pewno nie o zbliżającym się meczu. Każde wypowiedziane słowo wcześniej przed meczem, nawet w dobrej intencji, zostanie obrócone przeciwko tobie, w kontekście zakończonych zawodów.
Ważną rzeczą, jest aby samemu nie stać się, niewolnikiem własnego słowa.
Aby sędzia mógł uodpornić się na stres, już od początku swojej kariery sędziowskiej musi stykać się z sytuacjami stresowymi, uczyć się przezwyciężać meczowe trudności. Pomocnymi okazują się również: odnoszenie sukcesów, pokonywanie różnych przeszkód, nabywanie doświadczenia, „oswajanie się” z sytuacjami stresującymi przez wielokrotne stykanie się z nimi, świadome przewidywanie własnych reakcji na stres, kontrola i tłumienie negatywnych emocji, koncentracja na samym meczu i czynnikach potrzebnych do prawidłowego przeprowadzenia zawodów (rozgrzewka, przygotowanie sprzętu, omówienie współpracy, czasem też opowiadanie sobie anegdot). Wszystko zaś zależy od cech psychofizycznych sędziego, jego potrzeb emocjonalnych i sposobu postrzegania świata zewnętrznego.
Przygotował:
Mirosław Szczepański
Zdjęcie Kamil Sulej SportSiedlce.pl
